W psychoterapii diagnoza jest nie tylko punktem wyjścia, zbiorem informacji o pacjencie i jego objawach, ale także wpisanym w proces zmiany, elementem stałej refleksji terapeuty.
Pojęcie diagnozy pochodzi z nauk medycznych i oznacza rozpoznanie. Lekarz zazwyczaj w sposób automatyczny, rutynowy, kierując się algorytmem stawia rozpoznanie i określa metody leczenia. Zdaniem Antoniego Kępińskiego (1989) w psychiatrii i psychologii taka rutynizacja byłaby niemożliwa, bo celem jest poznanie chorego. Umiejętność prowadzenia rozmowy polega na zdolności do wczucia się w świat pacjenta, jego doświadczeń, obaw, cierpienia. Pierwszym celem diagnosty powinno być nawiązanie kontaktu i znalezienie wspólnego języka.
Czym jest test psychologiczny?
Jak pisze Morrinson (2016) w książce poświęconej wywiadom psychiatrycznym, wywiad jest niczym więcej jak stworzeniem pacjentom okazji do mówienia o sobie. W wyniku pierwszej rozmowy diagnostycznej powinniśmy ustalić tzw. najważniejszy problem zdrowotny, czyli główny powód szukania pomocy (Morrison, 2016). Dlatego najczęściej rozmowa z psychologiem zaczyna się od pytania: co pana tu sprowadza? Co się zdarzyło w Pani życiu, że zdecydowała się Pani szukać pomocy? Pytania takie dają możliwość nawiązania kontaktu i przełamania oporu i wstydu, które mogą towarzyszyć pierwszej wizycie u specjalisty. Dopiero wtedy diagnosta może zaplanować badanie psychologiczne z użyciem testów.
Zdaniem Stemplewskiej-Żakowicz pojęcie „test psychologiczny” to ściśle zdefiniowana procedura zbierania i interpretacji danych. W Polsce adaptacją, normalizacją, publikacją i dystrybucją testów zajmuje się Pracowania Testów Psychologicznych działająca przy Polskim Towarzystwie Psychologicznym. Do zakupu i przeprowadzania testów upoważnione są osoby posiadające dyplom psychologa, a do przeprowadzania części metod, jak na przykład kwestionariusza MMPI-II, wskazane jest odbycie dodatkowego przeszkolenia. Tylko narzędzia zakupione w Pracowni są oryginalne, legalne i mają polskie normy – a więc są przystosowane do użytku w polskiej populacji pacjentów.
Kto może postawić diagnozę?
Diagnozę psychologiczną może postawić wyłącznie psycholog, absolwent pięcioletnich studiów magisterskich. Najczęściej jest on też specjalistą psychologii klinicznej, co oznacza, że oprócz studiów odbył 4 letnią specjalizację i zdał egzamin państwowy. Decydując się na badanie psychologiczne warto sprawdzić, czy diagnosta posiada konieczne uprawnienia, przestrzega Standardów Diagnozy Psychologicznej opublikowanych przez PTP i czy posługuje się oryginalnymi narzędziami.
“Kiedy potraktuje się proces diagnozowania jako ścieżkę wiodącą do poznania osoby, wtedy jest jasne, że nie chodzi tylko o wyszukanie czy nazwanie objawów i skarg pacjenta, ale o zbudowanie podstawy do zrozumienia pacjenta, a także, co przez objawy jest wyrażane.”
Kiedy warto poddać się badaniu psychologicznemu?
Marta lat 33, przychodzi zapłakana do gabinetu psychologa. Pytana, co ją sprowadza mówi, że właśnie rozpadł się jej związek, tuż przed planowanym ślubem. Poproszona o opowiedzenie o zaistniałej sytuacji, wymienia jednym tchem, że wszystko było dobrze: suknia, mieszkanie na kredyt, perfekcyjny narzeczony, który nagle zostawił ją w przeddzień ślubu. Terapeuta prosi o opowiedzenie historii tego związku, a także poprzednich. Pani Marta relacjonuje, jak poznali się z narzeczonym rok temu, gdy była jeszcze w poprzednim związku, w którym też planowała ślub. Okazuje się, że w dorosłym życiu pacjentka miała siedem relacji z mężczyznami, które zawsze trwały około roku i kończyły się „w najlepszym momencie”.
„Wszystko szło super: seks, wyjazdy, wspólne plany – i nagle coś pękało..” mówi ze łzami w oczach Marta. Zachęcana przez psychologa, żeby narysowała na kartce linię życia, a na niej umieściła kolejne lata i kolejnych narzeczonych ze zdziwieniem stwierdza, że było ich tak dużo i że zawsze związki kończyły się w podobnym momencie. Pytana, czego oczekuje od psychologa i jaka zmiana miałaby zajść w jej życiu w wyniku terapii, pacjentka mówi, że „chciałaby wreszcie doprowadzić coś do końca i wziąć ślub”. Pytana, jakie jeszcze inne sprawy mogłaby doprowadzić do końca, po chwili zastanowienia odpowiada: „magisterkę…no w sumie, to mam zaczęte dwie, na różnych kierunkach…może kurs na prawo jazdy, przerwany po oblanym egzaminie pięć lat temu…potem nie było czasu – praca, związek.. no wie pani, jak to jest…”.
Psycholog proponuje pacjentce, żeby przed decyzją o psychoterapii, poddała się badaniu psychologicznemu. Wspólnie z Panią Martą określają jego cel, którym ma być odpowiedź na pytania: co sprawia, że nie udaje mi się kończyć ważnych dla mnie projektów? Jakie cechy mojej osobowości przeszkadzają mi w realizowaniu celów a jakie stanowią moje mocne strony? Jakie mam zasoby do radzenia sobie i jak mogę je rozwijać, żeby radzić sobie lepiej? Jakie nawyki i nieadaptacyjne schematy wyeliminować, aby bardziej cieszyć się życiem?.
Diagnoza i co dalej?
Zdaniem Krzysztofa Klajsa (2017), psychoterapeuty ericksonowskiego, nauczyciela i superwizora psychoterapii, poznawanie pacjenta jest fascynującą podróżą, której celem jest zmiana, odzyskanie zdrowia lub powrót na ścieżkę wzrostu i rozwoju. W psychoterapii diagnoza jest nie tylko punktem wyjścia, zbiorem informacji o pacjencie i jego objawach, ale także wpisanym w proces zmiany, elementem stałej refleksji terapeuty. Nie ma skutecznej psychoterapii bez diagnozy deficytów, zasobów i mechanizmów psychologicznych.
Z kolei diagnoza, która nie służy zmianie a tym samym poprawie funkcjonowania i samopoczucia klienta, nie ma sensu i jest jedynie pustym, czasem medykalizującym i stygmatyzującym określeniem. Podstawowym pytaniem, na które powinno odpowiadać badanie psychologiczne jest: czy psychoterapia jest zalecaną formą pomocy? Jeżeli tak to jaka? Jakie zmiany są pożądane, a jakie możliwe? Jeżeli diagnosta uważnie słucha swojego klienta, przeprowadza rzetelny proces diagnostyczny w oparciu o aktualną wiedzę naukową i rekomendowane testy, może bardziej świadomie i rzetelnie towarzyszyć klientowi na drodze do zmiany.
Literatura
Kępiński A. (1989). Poznanie chorego. Warszawa: PZWL.
Klajs K. (2017). Poznawanie pacjenta w psychoterapii ericskonowskiej. Poznań: Zysk i ska.
Morrison J. (2016). Wstępny wywiad diagnostyczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Standardy Diagnozy Psychologicznej http://www.ptp.org.pl/oddzialy/diagnoza/index.php?content=standard
Stemplewska-Żakowicz (2013). Diagnoza psychologiczna. Sopot: GWP.